In december is een studie van het Erasmus Medisch Centrum en het Academisch Ziekenhuis Brussel van start gegaan die moet uitwijzen of een nieuw hiv-vaccin daadwerkelijk in staat is de huidige combinatietherapie te ondersteunen of zelfs vervangen.
Het onderzoek is mogelijk de sleutel naar een preventief hiv-vaccin.
Preventief hiv-vaccin?
Een hiv-infectie kan behandeld worden met geneesmiddelen die het vermogen van het virus om zich te vermenigvuldigen, blokkeren. Een dergelijke behandeling bestaat altijd uit een combinatie van verschillende medicijnen en wordt ‘highly active anti-retroviral treatment’ of HAART genoemd. Hiv is een chronische infectie. De behandeling met medicijnen wordt gewoonlijk gegeven zonder onderbreking en wordt beschouwd als een levenslange behandeling. Indien HAART wordt gestopt, zal het virus zich in de meeste gevallen opnieuw beginnen te vermenigvuldigen. Indien HAART voortgezet wordt, kan de virale infectie voor een lange tijd onder controle gehouden worden. Dit garandeert echter niet dat er geen gezondheidsproblemen zullen kunnen optreden: HAART op zich kan immers op lange termijn bijwerkingen veroorzaken.
Vaccinatietherapie
Vaccinatietherapie of ’therapeutische vaccinatie’ is een andere manier om hiv-infectie te behandelen. Vaccinatie betekent dat het afweersysteem van het lichaam kunstmatig geactiveerd wordt om te reageren tegen het virus. Het afweersysteem werkt met behulp van gespecialiseerde witte bloedcellen, de TIymfocyten, die na doelgerichte stimulatie in staat zijn om het virus te doden. In het geval van hiv-infectie is het doel van therapeutische vaccinatie de T-lymfocyten van de patiënt te versterken en te activeren, zodat die de hiv-infectie onder controle kunnen houden.
Een dergelijk vaccin zou misschien dus zelfs de stopzetting van de medicatie kunnen toelaten zonder dat de controle op het virus verloren gaat. De patiënt zou zo beschermd kunnen blijven tegen ziekte veroorzaakt door hiv en toch niet worden blootgesteld aan de mogelijke bijwerkingen van de combinatietherapie.
In deze studie willen worden de effecten van een nieuw vaccin tegen hiv geëvalueerd. Het vaccin is samengesteld uit ‘dendritische cellen’ die kleine fragmenten van het genetische materiaal van hiv bevatten. Dendritische cellen zijn natuurlijke witte bloedcellen die gespecialiseerd zijn in het activeren van lymfocyten tegen micro-organismen die het lichaam binnendringen. Dendritische cellen die hiv-fragmenten bevatten, zullen het immuunsysteem stimuleren om tegen hiv te reageren. Er zijn wetenschappelijke argumenten om aan te nemen dat een dergelijk vaccin inderdaad een sterke specifieke immuunreactie tegen hiv kan teweegbrengen, wat natuurlijk in het voordeel van de hiv-patiënt is.
Productie hiv-vaccin
De dendritische cellen kunnen verkregen worden door een speciale bloedafname (leukaferese). Hierbij wordt via de ene arm circa 500 ml. bloed afgenomen en in een machine gecentrifugeerd. Een kleine fractie van de witte bloedcellen worden geïsoleerd en opgevangen in een afzonderlijke bloedzak. De rode bloedcellen, de bloedplaatjes, het bloedplasma en een grote fractie van de witte bloedcellen worden via de andere arm terug gegeven. Door deze procedure verscheidene malen te herhalen kunnen de onderzoekers op een veilige manier voldoende witte bloedcellen uit het lichaam verwijderen.
In het laboratorium worden de witte bloedcellen gebruikt om dendritische cellen te produceren. Deze dendritische cellen worden gemanipuleerd om kleine fragmentjes van het genetische materiaal van het hiv op te nemen door een proces dat ‘electroporatie’ genoemd wordt. Deze ‘geëlectroporeerde dendritische cellen’ worden verondersteld in staat te zijn om een sterke immuunreactie tegen hiv op te wekken wanneer die via een injectie met een fijne naald vlak onder de huid aan de patiënt toegediend worden. De injectie van deze dendritische cellen is precies wat vaccinatie tegen hiv inhoudt. Het doel van deze studie is natuurlijk een bijkomend therapeutisch effect tegen hiv te verkrijgen bovenop het effect van HAART. Bovendien zal HAART onderbroken worden na het afronden van de vaccinatie.
De hoeveelheid virale lading zal zorgvuldig gecontroleerd worden om te na te gaan of het niveau ervan hetzelfde blijft als voor de onderbreking van HAART. Indien dit het geval is, dan wordt het effect van het vaccin als ten minste evenwaardig aan het effect van HAART beschouwd. Indien de virale lading opnieuw stijgt, dan wordt er terug gestart met HAART.
Fase 1-studie
Deze studie is een ‘fase 1/11’ studie, wat betekent dat vooral de mogelijke bijwerkingen van dit nieuw type anti-hiv vaccin wordt geëvalueerd. Tezelfdertijd zal echter ook de doeltreffendheid van dit nieuw type anti-hiv-vaccin. Dit type ‘dendritische celvaccin’ werd reeds getest en gebruikt voor patiënten met kanker. Bij deze patiënten bleek het vaccin heel goed verdragen te worden en had het veelbelovende anti-tumorale effecten.