Hiv-kennis in Cambodja: geduld is een schone zaak

Met de regelmaat van de klok krijg ik vragen van bekenden en onbekenden uit Cambodja over hiv/aids/PrEP/ARV/PEP/N=N/etc. Veel onwetendheid, hardnekkig geloven in roddels, artsen niet vertrouwen. Drie verhalen.

Ik vertel waarschijnlijk niets nieuws als ik zeg dat de kennis over hiv en aanverwante zaken als PrEP, hiv-testen, medicatietrouw niet bij iedereen even aanwezig is. Afgelopen week kwam weer een triest voorbeeld in slow motion voorbij: 5 januari kwam het noodhulpverzoek binnen voor een in de gay scene vrij bekende drag queen die kunsten vertoonde in de homokroegen van de Cambodjaanse hoofdstad. Niet alleen had hij al aids (voor de helderheid hier het verschil tussen hiv en aids), maar ook nog TBC, iets dat we vaker zien de laatste maanden.

In slow motion, want deze week zag ik een foto van een krans voorbij komen met een foto van de drag queen die we in januari hielpen. Hij heeft het lang volgehouden, maar de combinatie hiv-TBC is hem uiteindelijk toch fataal geworden. Het verzoek was of we wilden bijdragen in de kosten voor de uitvaart. Willen wel, maar we hadden juist de keuze gemaakt om te sparen voor een opleiding die mensen als hij meer perspectief zou bieden. Ik moest dus ‘nee’ zeggen, en dat is niet leuk.

Rijst de vraag: had dit voorkomen kunnen worden? Ik denk van wel, er valt nog een wereld te winnen. Maar die opdracht is te groot voor onze kleine stichting. We doen wat we kunnen: vrijwilligers van onze partnerorganisatie bijscholen bijvoorbeeld, zodat zij de juiste informatie weer kunnen verspreiden. Ter lering hieronder enkele voorbeelden van vragen die mij persoonlijk, bij herhaling en hardnekkig gesteld worden. Een greep uit de meest recente gesprekken over hiv en aanverwante zaken:

1. Weet je zeker dat het een uur later kan? Ik vraag dit voor een vriend…

Hij is 19 jaar, modestudent, had een buitenlands vriendje. Sinds een tijdje bestookte hij me met vragen over PrEP en innametijden van hiv-remmers. “Voor een vriend”. Dat deed al wat alarmbellen afgaan bij me, maar ik heb geleerd behoedzaam te opereren in dit soort situaties. Men weet het wel van mij, wat ook de reden is dat ik benaderbaar ben. Toch worden vragen vaak in eerste instantie indirect gesteld.

Ik legde geduldig uit dat zijn vriend best dagelijks op dezelfde tijden zijn pillen inneemt, en met voedsel als dat is voorgeschreven. Dat een uurtje of wat vroeger of later af en toe geen bezwaar is, maar regelmaat beter is. Wat ik níet zei – want anders is de beer los – dat een enkele keer iets langer dan een uur ook geen kwaad kan.

In verschillende vormen kwam deze vraag met de regelmaat van de klok terug en enige paniek klonk er wel in door. Hierdoor begon ik heel behoedzaam door te vragen. En jawel: het bleek over hemzelf te gaan. Het vreemde was wel dat ik om de haverklap – en nog – in paniek geappt werd, met variaties op hetzelfde thema. Ik moet hierbij veel geduld opbrengen, want de boodschap komt vaak op hetzelfde neer: kalmeer, neem je pil alsnog in, je gaat niet dood. Neem het zodra je thuis bent, nee je wordt niet meteen ziek, etc. Complicerende factor: zijn ouders weten van niets. Maar ik weet uit eigen ervaring: je wordt op den duur een meester in het onopvallend nemen van je pillen.

2. In mijn nieuwe hiv-remmer zit geen Viramune. Werkt het nu wel?

Dat hiv-remmers soms bijwerkingen hebben dat is bekend. Sommige mensen hebben nergens last van, en anderen weer veel. De trouwe lezer weet het al, maar ben je nieuw op dit blog, neem dan een kijkje bij de dossiers. Wat hier eigenlijk nooit voorkomt, maar in Cambodja wel, is dat bepaalde combinaties tijdelijk niet voorhanden zijn.

Dat brengt me bij één van mijn oudste vriendschappen, ik schreef al over hem toen hij vanwege huwelijksplannen tot zijn schrik een positief testte op hiv (klik hier). Inmiddels is hij al 41 en wisselde al eerder van combinatie hiv-remmers vanwege bijwerkingen. Hij kreeg er nare dromen door. Maar wat er nu loos was: hij had zonder uitleg van de hiv-arts andere pillen gekregen. En dit hield hem bezig: er zat geen Viramune in.

In zijn vorige combinaties wel, en nu had het idee bij hem postgevat dat een hiv-remmer zonder Viramune niet werkt. De chatsessies hierover liepen dusdanig uit de hand dat ik mijn geduld een beetje verloor en hem toesprak als was ik een strenge arts (iets dat ik nooit pretendeer te zijn overigens) en hem zei: klaar, dit zijn goede hiv-remmers en die werken precies hetzelfde. Hierna duurde het een dag of drie eer hij het nog één keer probeerde waarna ik resoluut een einde aan de ‘discussie’ heb gemaakt. Het is zoals ik zei. Punt. Sindsdien noemt hij me steevast doctor. Ik noem hem dan maar chef, hij bestiert namelijk een klein eettentje.

3. Wat betekent zero HIV?

Ik kreeg een appje van een 34-jarige jongeman (hiv-negatief) met de vraag: wat betekent Zero positive? Eerst diende ik uit te vogelen of hij seropositief verbasterde of dat hij ‘0 positief’ bedoelde. Als snel werd duidelijk dat een sekspartner in kwestie seropositief was maar zero hiv had: een ondetecteerbare viral load dus. De jongeman wist dit ook van mij, ik had het hem al eens uitgelegd. Geduldig legde ik hem uit wat die mijnheer waarschijnlijk bedoelde, hier bekend als N=N: Niet-detecteerbaar (virus) = Niet-overdraagbaar.

Ik moest nog stevig doorvragen, want het gesprek vloog alle kanten op: hiv-negatief, ondetecteerbaar, geen hiv, onder behandeling. Zo te lezen had de sekspartner het keurig uitgelegd maar had de paniek de overhand gekregen, temeer omdat er geen condoom was gebruikt. Ik poogde hem gerust te stellen, stuurde hem enkele linken in zowel het Khmer als in het Engels (ik heb ze altijd klaar staan voor dit soort situaties).

Gelukkig ken ik weinig taboes, dat helpt mensen soms om open te zijn. Maar daardoor krijg je soms ook bijna de slappe lach van redeneringen als deze (tere zieltjes slaan de volgende zin over): “Ik maak me toch zorgen want ik neukte hem diep”. Dat dit een bezwarende omstandigheid was waagde ik te betwijfelen. Ik adviseerde hem om PrEP te overwegen, maar tot mijn stomme verbazing zei hij dat hij al een jaar PrEP slikte!

PrEP in Cambodja

In Cambodja loopt in drie steden een proef met dit hiv-preventiemiddel, maar de artsen houden maar één gebruiksmethode aan: elke dag een pil. Ergens snap ik dit wel, duidelijkheid wordt in Cambodja beter geslikt (zie alleen al deze verhalen). Maar dagelijks gebruik wordt bij ons alleen voorgeschreven als je altijd voorbereid wil zijn op seks. Een andere methode is: één pil vòòr de geplande seks, en twee erná. Zo kan je desgewenst langer met je voorraad doen. Maar het is ook lastiger in gebruik.

Ondanks dat ook in Cambodja PrEP mét voorlichting verstrekt wordt, was hij toch nog niet gerustgesteld, want: ‘Some guys say PrEP can’t prevent HIV’. Nu werd het mij te gortig. Al een jaar PrEP slikken en voorlichting van een arts krijgen, een sekspartner die vertelt dat zijn hiv ondetecteerbaar is, maar als zomaar iemand iets beweert slaat de twijfel toe. Dus ik zei:

Do you believe the doctor at Chok Sar Clinic or do you believe ‘some guys’?

Mijn vraag was gelukkig sturend genoeg om een eind te maken aan zijn getwijfel: ‘I believe the doctor’. Dat dacht ik. ‘I still think he is sick’. Als weinig meer helpt, dan gooi ik uiteindelijk mijn persoonlijke ervaringen in de strijd en dus vertelde ik hem van de periode dat ik moest stoppen met hiv-remmers, het virus weer terugkwam, en twee weken nadat ik herstartte met de pillen alweer een ondetecteerbare hiv had. Het bleek hardnekkig. ‘I’m still not sure about it Bong’.

De wetenschap dat je het virus niet kunt overdragen is voor veel mensen reden om geen slapende honden wakker te maken. Ze vertellen niets en doen in wezen geen kwaad. Ik vertelde he dat deze sekspartner in ieder geval eerlijk open en eerlijk over zijn hiv was geweest. Dat hielp: ‘Ok Bong, now I go to sleep’. Ik kan alleen maar hopen dat mijn woorden geholpen hebben.

aidsCambodjahivpreptestenU=U