Rijdende treinen en gepasseerde stations

In Rijdende treinen en gepasseerde stations wordt een groot aantal uiteenlopende gevallen van consensusdrang in de Nederlandse politiek beschreven.

Rijdende treinen en gepasseerde stations

Er gaat veel fout in de wereld. De kredietcrisis laat zien welke gevolgen collectieve verblinding kan hebben. Maar ook overheidsbeslissingen pakken vaak verkeerd uit. Dikwijls komt dat omdat discussies onvoldoende open worden gevoerd. Politici zijn ervan overtuigd dat er een nieuwe spoorlijn of een nieuw gevechtsvliegtuig moet komen en dulden daarbij geen tegenspraak. In kleine groepen heerst vaak een vorm van zelfcensuur: men wil niet uit de toon vallen.

Het publieke debat wordt soms gehinderd door taboes uit het verleden, waardoor bijvoorbeeld de schaduwkanten van de multiculturele samenleving veel te lang onbespreekbaar zijn gebleven. In al deze gevallen heerst consensusdrang: het negeren van essentiële informatie vanwege psychologische, morele of sociale factoren, met beleidsfiasco’s als gevolg.

Consensusdrang

In Rijdende treinen en gepasseerde stations wordt een groot aantal uiteenlopende gevallen van consensusdrang in de Nederlandse politiek beschreven door auteurs die zich hebben toegelegd op het betreffende beleidsterrein. De makers willen vooral het gevaar van consensusdrang aan te kaarten, zodat soortgelijke beleidsfiasco’s in de toekomst kunnen worden vermeden.

Bovenstaande teksten komen  niet van mezelf, maar heb ik overgenomen (i.h.k.v. beter goed gejat dan slecht zelf bedacht) van de webstek van Jouke de Vries, één van de auteurs van het boek ‘Rijdende treinen en gepasseerde stations’. Ik kreeg het – heel attent – toegezonden door de auteur n.a.v. een tweetje van me op Twitter. Ik weet niet meer welke, maar ik ben de gever dankbaar. Paul Bordewijk is de mede-auteur/redacteur.

Niet elk hoofdstuk is even spannend en leest gemakkelijk weg, ik moest zelfs geregeld naar het woordenboek grijpen, al voldeed de driedelige Van Dale niet eens altijd. Zo leer je nog eens wat, al zal ik ervoor waken om termen als antagoniseren, ambiguïteit, interdependentie, reminiscentie, ontologisch axioma of leptokurtisch in een debat of gesprek met burgers in de mond te nemen.

Terug naar het boek. Ik ben blij dat ik de kans heb gekregen dit te lezen, het opende wederom mijn ogen. Het zou de ogen van elke politicus, bestuurder of ambtenaar moeten openen. Door de processen te lezen die beschreven zijn bij grote beleidsbeslissingen en grote maatschappelijke vraagstukken leer je op zijn minst alert te zijn voor zaken als groepsdenken, fuikwerking, consensusdrang. Voor je het weet zwem je een bestuurlijke fuik in.

Brabantstad Culturele Hoofdstad

Om maar eens een voorbeeld te noemen uit de politieke praktijk. De provincie Noord-Brabant is een traject ingegaan om culturele hoofdstad van Europa te worden. Althans, ‘s-Hertogenbosch moet de kar formeel trekken, maar daar gaat het even niet om. Er is best druk om tot een groot politiek draagvlak te komen. Enerzijds begrijpelijk, het vergroot de kansen. Anderzijds gevaarlijk, want je loopt een aanzienlijke kans dat je kritische geesten bij voorbaat de mond snoert. Doodzonde, want juist kritische geluiden kunnen je scherp houden.

Zo loop ik persoonlijk wel warm voor het idee, maar mijn partij is behoorlijk kritisch. Dit boek houdt me bij de les. Gepaste afstand is soms nodig en nuttig.

In het boek zijn bijdrage van diverse onderzoekers opgenomen die elk een casus onder de loep nemen. Ik noem er enkele, waarbij het heel aangenaam is te lezen dat mijn partij geregeld genoemd wordt en niet zelden als roepende in de woestijn die later gelijk kreeg. Ook dat terzijde.

JSF

Het hoofdstuk over de JSF legt pijnlijk bloot welke structuren er zijn en welke zaken meespelen bij een beslissing. Hoe kennisachterstanden bij ambtenaren van het ene departement  de voorsprong bij defensieambtenaren in de kaart speelt. Hoe de Nederlandse luchtvaartindustrie (of de teloorgang ervan) een rol speelt. Hoe al ruim 10 jaar geleden gewaarschuwd werd voor een eenzijdige benadering (de JSF werd als enig reëel alternatief gepresenteerd). Hoe de verhoudingen binnen Defensie meespeelden, welk onderdeel heeft het meest in de pap te brokkelen? De Luchtmacht in dit dossier, overduidelijk. Over de onmacht van de Tweede Kamer om haar controlerende taak uit te voeren vanwege de geheimzinnigheid waarmee het project omgeven werd en wordt.

Taboes uit de jaren zestig

Toen ik lid werd van de SP (na een paar jaar actief geweest te zijn bij PPR en CPN) werd mij nogal eens verweten dat de SP een foute partij was. Dat ging dan vooral over de visie van de SP over integratie van buitenlandse werknemers.  De SP was zó fout, het neigde naar racisme.

Mooi dat dit hoofdstuk de SP achteraf de eer gunt van het probleem als eerste serieus aan de orde te hebben gesteld. En het proces beschrijft hoe kritische geluiden vakkundig onder het vloerkleed worden gewerkt. Maar ook interessant om te lezen hoe de Nederlandse houding ten opzichte van immigranten voor een groot deel onbewust bepaald zijn door het trauma van de Tweede Wereldoorlog (dit komt ook terug bij een onderwerp als Srebrenica en de drang om iets te ondernemen tegen de onderdrukking van de moslims in Bosnië).

Wie iets negatiefs zei over buitenlanders was zelf ‘fout’. En dat had te maken met de behoefte die bestond om ‘goed’ te zijn na de oorlog. Het taboe om te discrimineren leidde (ik chargeer hier, lees het boek zelf voor het hele verhaal) tot beleidsparadigma’s (= verzameling dominante theorieën en concepten waarmee de werkelijkheid binnen een beleidsgemeenschap wordt benaderd).

Het hoofdstuk over de jaren zestig gaat niet alleen over integratie, er zijn in die periode meer taboe’s gesneuveld. Zo is het hele denken over seksualiteit veranderd. Iets waarvan ik als homo nu profiteer.

Ik doe het boek tekort door er slechts enkele zaken uit te lichten. Voor iedereen die niet in een fuik wil zwemmen, maar wil proberen met open oor en oog besluiten te nemen of standpunten te bepalen, is dit boek een aanrader. Het is voor mij een aansporing om vooral je eigen geluid te laten horen, ook al is dat soms tegen de stroom in.  Om open te blijven staan voor tegendraadse kritische geluiden van anderen (in ons geval vaak die van burgers). Fouten maken is menselijk en bestuurders en politici zijn ook mensen. Maar als we iets proberen te begrijpen van de processen die maken dat zaken fout gaan, moet dat aangegrepen worden om te leren en alert te blijven.

ambtenarenbeleidsfiasco'sBert KreemersBertjan VerbeekBob de GraaffBob van den BosconcensusdrangcrisisfuikplanninggroepsdenkenHans van DamHugo PriemusinburgeringintegratieJouke de VriesJSFkredietcrisismulticulturele samenlevingparadigmaPaul BordewijkpolitiekprestigeprojectenRia Bronnemam-HelmersRijdende treinen en gepasseerde stationsRomke van der Veenverzorgingsstaat