Gastarbeid en Kapitaal

In 1983 verscheen bij de SP (toen nog Socialistiese Partij) de brochure ‘Gastarbeid en Kapitaal‘. Begin jaren negentig werd ik lid van de SP en toen gonsde het al van de verhalen in links Nederland over een brochure tegen buitenlanders. Ook zou er zoiets bestaan over homo’s. De SP deugde in de ogen van de rest van links Nederland duidelijk niet.

Die anti-homonota is nooit boven water gekomen en is blijkbaar een broodje-aapverhaal.

Voordat ik inga op de brochure, wil ik graag wat kwijt over mijn houding ten opzichte van het geloof en gelovigen. Het zal hier wel bekend zijn dat ik met het geloof weinig op heb. Zeker de invloed van religie op de samenleving en op het openbaar bestuur stuit mij tegen de borst.

Anders is mijn houding ten opzichte van de belijders van het geloof. Het is mijn overtuiging dat, hoe verderfelijk ik die religies ook vind, ieder mens vrij moet zijn om een geloof aan te hangen en te belijden. Voor zover de geloofsinstituties andere bevolkingsgroepen niets in de weg leggen om te leven zoals zij willen leven, vind ik veel goed. Ik ben voor een strikte scheiding van kerk & staat. Vertegenwoordigers van de overheid dienen zich neutraal op te stellen. Geloofsuitingen zijn dan ook uit den boze. En wat dat betreft ben ik voor gelijke behandeling. Een kruisje, een keppeltje of een hoofddoek zijn voor mij geloofsuitingen die voor ambtenaren onder werktijd uit den boze zijn.

Waar ik dan weer heel slecht tegen kan, is dat mensen om hun geloof of overtuiging worden aangevallen, gediscrimineerd. De vrijheid van meningsuiting wordt wat mij betreft begrensd door wettelijke bepalingen inzake discriminatie en belediging van bepaalde bevolkingsgroepen. Dat betekent dat een geestelijk ambtsdrager niet met beledigende uitspraken wegkomt met een beroep op een heilig schrift of de vrijheid van godsdienst.

Gastarbeid en Kapitaal
Het goede aan de brochure is dat de SP als één van de eerste politieke partijen serieus heeft gekeken naar de problemen die gastarbeiders ondervonden en dat de relatie werd gelegd met de problemen van de Nederlandse arbeiders. Ook goed vind ik dat voor het eerst een partij over inburgering sprak. Iets wat indertijd in links Nederland absoluut not done was en wat de SP nog lang is nagedragen.

De inleiding die een historische schets is van gastarbeid in Nederland, is interessant om te lezen. Ik ben geen historicus, maar mijn indruk is dat het huiswerk goed is gedaan. Het is leerzaam om te lezen dat buitenlandse gastarbeiders er in de negentiende eeuw voor hebben gezorgd dat de arbeidsomstandigheden en de beloning van de Nederlandse arbeiders er op vooruit zijn gegaan. Zij hebben een emanciperende invloed gehad op de Nederlanders.

‘Gastarbeid en Kapitaal’ gaat na de inleiding vooral in op de positie van Marokkanen en Turken in ons land. Waarom deze mensen naar Nederland zijn gehaald en waarom het zo goed uitkwam dat ze van het minder ontwikkelde platteland werden gehaald om hier werk te doen tegen een lager loon. Werk waartoe Nederlanders niet bereid waren, en zeker niet tegen die beloning.

In het kort komt de analyse uit de brochure hier op neer: Zolang het goedkoper was om mensen uit Turkije en Marokko hier het werk te laten doen in plaats van te investeren in automatisering van de arbeid, zouden de buitenlanders nodig zijn. Wanneer automatisering lonend werd, werden de gastarbeiders overbodig en zelfs onbruikbaar omdat ze de taal niet spraken en nauwelijks opgeleid waren.

Kortom: er zijn buitenlandse arbeidskrachten naar Nederland gehaald die door de werkgevers uitgespeeld werden tegen Nederlandse arbeiders omdat ze bereid waren onder slechtere omstandigheden én tegen een lager loon, werk te verrichten. Bovendien was contact onderling vrijwel onmogelijk omdat het niet nodig werd gevonden hen Nederlands te leren. Tot slot kwam het de werkgevers goed uit om de (zeker ten opzichte van Nederlandse arbeiders) veel minder geëmancipeerde buitenlandse arbeiders in te voeren. Nederlanders zouden zulke omstandigheden immers niet meer pikken.

Ook stuitend is te lezen hoe de buitenlandse arbeiders gehuisvest werden. Iets waarvoor we nu nog een hoge prijs betalen:

Vanaf het begin hebben zowel de werkgevers als de buitenlanders zelf hun aanwezigheid hier benaderd als een tijdelijke zaak. Het aanvankelijk onderbrengen van buitenlanders in zogenaamde ‘pensions’ en later het toewijzen van in feite voor de sloop bestemde woningen, wijst in die richting. Ze zijn in die woningen blijven wonen omdat over het algemeen de huren én hun lonen laag waren.

Zo is de gettovorming begonnen. Ik kan uit eigen waarneming vertellen hoe schrijnend de situatie in Rotterdam was en hoe weinig het stadsbestuur (in Rotterdam toch jarenlang het monopolie van de PvdA) aan die omstandigheden heeft gedaan. Halverwege de jaren tachtig waren grote delen van de woningvoorraad in Rotterdam Delfshaven in feite al onbewoonbaar. Toen ik er zelf tien jaar later ging wonen was er nog niets veranderd. Dezelfde panden stonden er nog steeds, de meeste niet opgeknapt. En iedereen, vooral de oorspronkelijke bewoners, die het zich kon veroorloven was vertrokken. Willens en wetens is er een situatie gedoogd waarin vooral arbeidsmigranten onder slechte omstandigheden in bepaalde buurten gehuisvest waren en soms nog zijn.

Even verderop wordt het volgende geconstateerd:

Met die gezinshereniging begint toch dikwijls de ellende pas goed voor buitenlanders. Het kapitaal haalde ze hierheen en profiteerde van hen. Zij komen te wonen in verkrotte, dikwijls 19e-eeuwse buurten. Buurten waarin tot dan toe Nederlanders woonden die toch al tot de kansarmen gerekend moeten worden. Wat niet wil zeggen dat een dergelijke buurt ongezellig of onleefbaar was.

Voor de buitenlandse gezinnen die onder heel andere leefomstandigheden woonden op het platteland, is zo’n opeenhoping van woningen, letterlijk nog op elkaar gestapeld ook, zo’n groot verschil met hun vorige woonsituatie dat het voor hen lijkt alsof ze in een heel andere wereld terechtgekomen zijn. Aan niets of niemand hebben ze houvast. Buren hebben ze wel, maar verstaan ze niet.

En het is bekend dat voor hen het gedrag en leefpatroon van Nederlandse vrouwen zo afwijkt van het hunne, dat bij velen van hen de gedachte kon opkomen in een soort ‘Babylon’ terechtgekomen te zijn. Waar naar hun maatstaven gemeten de vrouwen zich zo onzedelijk gedragen dat het welhaast hoeren moesten zijn. Vrij logies dat zij veel angst hebben voor de opvoeding van hun kinderen. Temeer omdat de kinderen die naar school gaan, daar ook alweer een situatie aantreffen die in geen duizend jaar strookt met hun zeden en gewoonten. De vrouwen blijven dan ook meestal, aangespoord door hun man, thuis.

Tot zover kan ik ‘Gastarbeid en Kapitaal’ nog onderschrijven. Daarna zal wel de steen des aanstoots komen voor veel mensen. Dan wordt er verder ingegaan op de islamitische cultuur, en hoe dat de integratie van de arbeidsmigranten in de weg staat. Dat ligt een stuk gevoeliger.

Die (Nederlandse, RvZ) mensen moeten volgens de meeste van die zich deskundig noemende hulpverleners, zich meer aanpassen bij de situatie die nu eenmaal ontstaan is. Zij moeten meer begrip tonen en sommigen, zoals ex-burgemeester André van der Louw, zeggen dat het feit dat er zoveel gastarbeiders in een wijk wonen, een verrijking is van de kultuur. Hij heeft er nooit bij verteld waaruit die verrijking dan wel mag bestaan. Dat kon hij ook niet vertellen, hij verdiende als burgemeester 220.000 gulden per jaar en woonde in een huis en een buurt waarin men nog nooit een gastarbeider heeft gezien.

Dat was natuurlijk tegen het zere been van de toen nog gevestigde linkse partijen. Dit riekte al snel naar discriminatie. Voor mij geldt dat andere culturen een verrijking kunnen zijn voor een land. In dit geval geldt dat net zo, al ontslaat dat de politiek, de regering, er niet van beleid te ontwikkelen dat erop gericht is mensen mee te laten doen in de maatschappij. En ik vind dat van nieuwkomers enig invoelingsvermogen in het nieuwe thuisland mag worden verwacht. Het is geven en nemen. Daar had dan wat tegenover moeten staan: fatsoenlijke huisvesting en voldoende ondersteuning voor alle migranten (dus ook de vrouwen) om de Nederlandse taal te leren. Een zekere mate van inburgering waaronder kennisnemen van de belangrijkste grondregels, was ook niet verkeerd geweest.

In de brochure wordt dr. Anton Constandse aangehaald, waarvan ik een gedeelte citeer:

“Men kan nu wel hoog opgeven van hun afwijkende `kultuur’, maar waarin bestaat die dan? Goed, ze hebben als godsdienst – behalve variaties van het christendom – de islam. Dit zegt overigens weinig, want aanzienlijke groepen van moslims geloven even weinig als dusgenaamde christenen. Als ze wel hechten aan hun geloof, en vooral dan aan de gebruiken die daarmee samenhangen, vallen ze in de kategorie van onze Drentse, Veluwse en Zeeuwse gereformeerden, met taboes en bijgeloof van eeuwen geleden. Het aantal analfabeten onder hen is groot, ze laten zich manipuleren door feodale leiders en leveren mede de fascistiese overvallers op hun lotgenoten. Het is onzin, over te lopen van eerbied voor zulke vormen van ‘kultuur’, waar we zelf na eeuwen van strijd mee hebben afgerekend, enkele onderontwikkelde gebieden uitgezonderd, die ons zwarte zeden en beklagenswaardige gehandikapten leveren, zoals slachtoffers van polio. Men moet zich eens indenken, welke ghetto’s er zullen ontstaan van verouderde, en voor ons gevaarlijke immigranten, als we niet alleen hun gruwelijke slachtgewoonten aanvaarden, maar ook hun diskriminatie van vrouwen, hun patriarchaal-autoritaire aanmatiging, hun onderwerping van kinderen, hun stamveten. Waarom van nieuwkomers aanvaarden, wat we zelf in gewoonten en wetten hebben opgeruimd?”

Het is al heel lang niet gebruikelijk om dingen te zeggen zoals ze zijn, je bent snel ingedeeld bij het extreemrechtse kamp. Maar daar waar ik tegen de SGP ben omdat ze vrouwen als een minderwaardig schepsel behandelen, zo heb ik dezelfde mening als het gaat over mensen die de orthodoxe islam aanhangen.

Voor mij zou het ook geen reden zijn om nu te zeggen: “Het land uit!” Zoals Wilders het liefste met alle moslims zou doen, maar in de tijd dat deze brochure geschreven is (1983) en al veel eerder, zou het niet verkeerd zijn geweest als men wat dieper had nagedacht over de consequenties van het massaal hierheen laten komen van mensen uit een volstrekt andere cultuur met gebruiken en opvattingen die vaak haaks staan op wat we hier in Nederland als aanvaard beschouwen en die hier niet ter discussie staan. Zoals de gelijke rechten voor vrouwen en niet te vergeten seksuele minderheden.

De manier waarop de Islam in o.a. Iran in de praktijk wordt gebracht vind ik ronduit achterlijk (in de betekenis van stompzinnig, en blijven hangen in oude vormen en waarden). Ik ben tegen de doodstraf, tegen verplichte klederdracht, tegen vervolging van homoseksuelen en ga zo maar door. Dat wil niet zeggen dat de Islam de oorzaak van het probleem is. Evenzogoed zeg ik dat de manier waarop George Bush met zijn christelijke geloof omgaat achterlijk is. Het is allemaal letterlijk achtergebleven. Als sommige zogenaamde correcte linkse mensen daar problemen mee hebben, dan mag dat. Maar ik mag het zo vinden.

Als heel Nederland zich tot de Staphorster variant zou bekeren heb ik ook een probleem. Door grote groepen mensen ook nog eens onder erbarmelijke omstandigheden te huisvesten, en door niet te verwachten dat de Nederlandse taal geleerd wordt (nog niet zo lang geleden hing bij Burgerzaken in Rotterdam een bord met uitleg in o.a. het Turks en Arabisch) creëer je een probleem voor die mensen én voor het land.

Toen mijn vriend en ik in 1999 weggepest werden uit Rotterdam Delfshaven durfde bijna niemand hardop te zeggen dat de daders voornamelijk uit Marokkaanse en in mindere mate Turkse jongens en mannen bestond. Veel oorspronkelijk Nederlandse jongeren woonden daar niet meer. Maar los daarvan, heb ik altijd een genuanceerd verhaal proberen te vertellen. Ik ben vaak geïnterviewd in die tijd en ik heb er altijd voor gewaakt om de mensen van Marokkaanse en Turkse afkomst in de hoek te zetten. Ik praat gepest, getreiter, discriminatie en geweld tegen homo’s nooit goed, maar als je je verdiept in de leefomstandigheden in die buurten kan ik niets anders dan inzicht krijgen in oorzaken van het ontstaan van onvrede. Dan heeft een homostel de pech als bliksemafleider te fungeren.

Je zult maar op moeten groeien in een buurt waar je bij speeltoestellen ook gebruikte drugsspuiten vindt, waar de hoertjes op klaarlichte dag zichtbaar op hun knieën hun klanten aan hun gerief helpen en waar al decennialang panden half dichtgetimmerd staan te verkrotten terwijl er naast de ratten, ook nog mensen wonen. Tel daarbij op dat je door de maatschappij uitgekotst wordt omdat je Marokkaans bent en niet aan de bak komt omdat je ronduit gediscrimineerd wordt. Nogmaals, ik schrijf dit niet om hun gejen, gediscrimineer en geweld goed te praten, maar iedere gedragswetenschapper begrijpt dat deze leefomstandigheden tot ongelukken leiden.

En dát had de Nederlandse overheid moeten voorkomen. En dan helpt het niet om mensen en partijen weg te zetten als fout, en de situatie verder maar te laten zoals die is. Want dan moet je niet vreemd staan te kijken als Fortuijn een overdonderende verkiezingsoverwinning behaalt in een stad als Rotterdam.

Ik ben geen historicus, maar het is volgens mij bekend dat armoede mensen kan radicaliseren. Zo kan het mensen ook in de armen van de radicale, antiwesterse vorm van de Islam drijven. Dat is geen natuurverschijnsel, daar kan je invloed op uitoefenen door de voedingsbodem weg te nemen.

Dus mensen (Turken, Marokkanen, al dan niet orthodox moslim) dienen met respect behandeld te worden, discriminatie op grond van geloof of afkomst moet net als op grond van seksuele voorkeur streng bestreden worden. En de grenzen van wat hier wel of niet geaccepteerd is moeten helder zijn.

De hele geest van ‘Gastarbeid en Kapitaal’ kan ik zo verwoorden: uitbuiting van gastarbeiders door ze op te zetten tegen Nederlandse arbeiders is verkeerd. Zowel voor de gastarbeiders als voor de Nederlandse arbeider dient fatsoenlijk loon, werk en huisvesting te zijn.

Doordat we in dit land grote groepen mensen van bepaalde afkomst in aparte buurten onder erbarmelijke omstandigheden hebben gehuisvest en ze hebben geïsoleerd van onze maatschappij, hebben we op een gehaaide manier een situatie gecreëerd waar ze zich in het Zuid-Afrika van het apartheidsregime niet voor zouden schamen.

De islamisering van het debat
Ik verwijs nogmaals naar het verhaal van Sadet Karabulut, ons Tweede Kamerlid. Ik onderschrijf haar stuk grotendeels van harte. Ik heb een probleem met de Islam, vooral de minder gematigde vorm. Net als ik dat heb met elk niet gematigd geloof dat meent anderen hun manier van leven op te dringen. Dat wil niet zeggen dat ik vind dat de Islam de oorzaak is van de problemen van ons land. Dat vind ik zo goed aan het stuk van Sadet Karabulut. Ze maakt dat onderscheid.

Ik wil dus graag een standpunt innemen en reageren op de vragen:

“[1] Staat u net als uw partij ook (nog steeds) achter de nota ‘Gastarbeid en Kapitaal’ waarin de islam wordt weggezet als een achterlijke religie, en moslims (mohammedanen) als een probleem cq Fremdkörper voor de Nederlandse samenleving? [2] Zo ja waarom? Zo niet, bent u van plan om zich daar publiekelijk van te distantiëren? En zo niet, waarom niet?”

[1] Ja, ik sta achter de brochure ‘Gastarbeid en Kapitaal’. De toon kan hier en daar misschien wat zorgvuldiger, maar ook ik heb moeite met de orthodoxe Islam zoals ik hierboven al voldoende heb toegelicht.

[2] Ik zie geen reden mij ergens van te distantiëren. Niet alleen was ik toen nog geen lid van de partij, maar sterker nog, ik vind dat het merendeel van de Nederlandse politici destijds heeft zitten slapen en zaken heeft laten ontsporen. Dan kun je de boodschapper afschieten op een enkel punt (o.a. door zaken uit hun verband te rukken zoals ‘Sonja’ in haar reactie deed).

Het feit dat Sadet Karabulut een stuk schrijft namens de SP over de islamisering van het debat is in geen enkel opzicht in tegenstrijd met de bedoelingen van ‘Gastarbeid en Kapitaal’. Niet alleen is die brochure in 1983 geschreven. Toen was toen en de maatschappij is veranderd, evenals de in die brochure beschreven problemen.

Mensen zijn hier gebleven, ondervinden in toenemende mate discriminatie op grond van hun afkomst en de Nederlandse politiek (althans de meerderheid) is pas zeer laat het besef gekomen dat migranten onze taal en gewoonten moet worden bijgebracht. De Islam als oorzaak van de huidige problemen noemen, of zoals sommige PvdA-ers doen, als oplossing daarvoor, is niet de oplossing van een probleem, maar vergroot dat probleem alleen maar.

discriminatieGastarbeid en KapitaalgastarbeidersgeloofislamMarokkanenmigrantenmulticultureelorthodoxieSocialistiese PartijSPTurken