Een week geleden publiceerde de VRT ter gelegenheid van Quatorze Juillet een verhaal met audiobijdrage van Kris Janssens over wat er over is van de francofonie in Cambodja, Vietnam en Laos. Wegens andere bezigheden kwam ik niet meer aan een verhaal, maar het liet me niet los.
Vluchtig had ik al het via de zoekfunctie op dit blog gezocht naar Franstalig, Frans en francofonie. De herinneringen die me waren bijgebleven heb ik kennelijk niet allemaal beschreven. Of ik kan ze niet terugvinden (dat zou erger zijn). Maar we beginnen met het verhaal op de VRT, lees en luister hier. De journalist Kris Janssens woont in Phnom Penh en ik heb hem een paar keer gesproken. Hij werkt als freelancer ook voor VPRO’s Bureau Buitenland. En zo hoor je regelmatig bijdragen die voor mij bijzonder interessant zijn. Vandaag liet hij weten een eigen webpagina te hebben, de moeite waard, klik hier.
Terug naar het onderwerp.
Hoe staat het met de francofonie in Cambodja?
Niet zo goed als de Fransen zouden wensen vrees ik. Steeds meer overheidsgebouwen krijgen naast een opschrift in het Khmer, een Engels opschrift in plaats van een Frans. Maar de invloed is er nog steeds, zeker op de taal en ook op het eten. De jeugd zal geen idee hebben van de Franse oorsprong van veel Cambodjaanse woorden, en soms wordt een woord voor een Engels woord ingeruild. Zo heb ik geleerd dat aardbei plaai frès is (afgeleid van het Franse fraises). Tegenwoordig heten de zomerkoninkjes (plaai) strô-berrie.
Franse woorden eindigend op een -ant en -ain krijgen als bonus steevast een ‘g’ aan het eind. Zo wordt het Frans een beetje knauwerig: restaurang, nom paing (brood). Over brood gesproken, als er iets is dat de Fransen voor elkaar hebben gekregen is dat er stokbrood wordt gegeten. In Cambodja en Vietnam zeker (Laos hoop ik komend jaar achter te komen).
Lees hier het blog over de zoektocht naar het dagelijks brood in het blog van 7 februari 2013.
Kleding verstellen, maar hoe?
De allereerste keer dat ik wat aan mijn kennis van het Frans had was tijdens onze eerste vakantie in Zuid-Oost Azië. We hadden kleding gekocht maar die moest versteld worden. Naaiateliers genoeg in Phnom Penh, er was er zelfs één naast het hotel. De meiden die de kleding aannamen spraken enkel Khmer en geen woord Engels. Het moet september 2011 zijn geweest. Zelf had ik pas een paar woordjes Khmer opgepikt en daar had ik in dit geval niets aan.
Totdat ik een poging in het Frans deed en de meiden hun opa erbij haalden. Nu is mijn naaiatelier-Frans ook niet om over naar huis te schrijven, maar de oude baas verstond me. En met veel moeite verstond ik hem. En alles kwam goed!
Franse les
En zo kom ik bij dit verhaal uit de oude doos, over mijn voormalige koffiemaatje die leraar Engels was en Frans studeerde bij het Institut Francais du Cambodge in Phnom Penh.
Een kennis van me hier die daar dus Franse les geniet van een oude Cambodjaanse dame en graag zijn Frans een beetje praktiseert, vroeg me mee naar de film. Voorafgaand een Frans ontbijtje gegeten, maar ik red het niet op een café au lait en een croissantje alleen.
Enfin, het Engels van die jongen is al niet om over naar huis te schrijven (ik doe het nu toch). Ik bedoel, voor een gemiddelde Cambodjaan is het best goed, en aan zijn kennis van het vocabulaire ligt het niet. Maar zijn uitspraak, en dat voor iemand die Engelse les geeft.
Maar nu doet zich iets vreemds voor. Het Frans is hier nog altijd een officiële taal, al wordt hij nog nauwelijks gebezigd. Cambodjanen die een vreemde taal leren – of het nu Engels is of Frans – hun uitspraak blijft wonderlijk. Bij het Frans eindigen woorden als du pain (brood) of restaurant als volgt: paing, restaurang.
Maar deze gast die het dus leert van de oude Cambodjaanse dame met waarschijnlijk die afwijking in de uitspraak, is opgegroeid in een Cambodja waar het Engels het Frans als vreemde taal heeft verdrongen. Dus naast een Cambodjaans accent heeft hij ook de neiging om woorden die op papier gelijkenis met het Engels vertonen met een vet Engels accent uit te spreken.
En nu wil hij later ook nog Franse les gaan geven. Een nobel streven, echt waar, maar ik vrees met grote vrezen voor het niveau van de volgende generatie die Frans wil leren. Als die er nog komt. Want naast het Engels rukt nu ook het Chinees op als dominante vreemde taal.
Het hele verhaal in het blog van 7 december 2014
Koffie en GoogleMaps
In 2015 wilde ik Cambodjaanse koffiebonen mee nemen naar huis, zodat ik in ieder geval elke ochtend een beetje Cambodja kon proeven. Daarvoor moest ik op de fiets naar een buurt waar ik nog niet eerder was. Een fragment uit het blog van 24 januari 2015:
Gisteren heb ik Cambodjaanse koffiebonen uit Mondulkiri gekocht (bij een Christelijke NGO die zelf de koffie brandt). De app om mijn telefoon liet me in de steek, ik kon de straat niet vinden. Na mijn vierde rondje door de buurt stapte een oude baas op me af en vroeg me in het Frans waar ik naar zocht.
Zo lief. Een geluk dat ik Frans sprak. De ouderen die de taal nog spreken laten dat graag merken en ik deed hem op mijn beurt graag dat plezier. En ik vond de weg naar de koffiebonen.
Het is een onderdeel van het blog over het Khmer Soviet Friendship Hospital, een van oorsprong Frans koloniaal ziekenhuis. En dat is te zien aan de opschriften die nog allemaal tweetalig zijn. Lees en zie hier.
De oom sprak Frans – ongeveer
Die keer dat ik in een dorp in de provincie Kampong Cham verbleef en werd uitgenodigd bij een honderd dagen-ceremonie zal ik ook nooit meer vergeten. De naam verraadt het al een beetje, die ceremonie vindt plaats honderd dagen na het overlijden van een geliefde gehouden. Maar dit terzijde.
Bij die vriend zijn ouders woonde ook een oude oom (de clou is nu wel duidelijk, enkel wat oudere mensen spreken nog een woordje Frans) en die liet geen moment voorbijgaan om een gesprek aan te knopen in het Frans. Dat viel nog niet mee. Ik hoorde wel dat hij een poging deed, maar het was zo slecht verstaanbaar dat een zinnig antwoord meer weg had van een wilde gok.
Bij die ceremonie werd ik verwelkomd als wás ik een Fransman:
Bienvenue à le Français
Nu is het Khmer-woord voor buitenlander synoniem aan Fransman (barang) omdat gedurende de bezetting zo’n beetje elke buitenlander een Fransman was. Maar deze begroeting was in het Frans, dus de man ging er zonder meer van uit dat ik, etc. Meer over de honderd dagen-ceremonie lees je in dit blog van 4 september 2013.
De Franse Drag Queen in Blue Chilli
Als iemand de tanende invloed van het Frans in Cambodja belichaamt, dan is het wel de Franse Drag Queen die af en toe haar kunsten vertoonde in Blue Chilli door middel van een gastoptreden. Je suis malade playbackte ze. Vol passie en overtuiging, dat wel. Het contrast met haar Cambodjaanse collega’s – stuk voor stuk jonge diva’s – kon niet groter zijn. Maar qua drama was ze hun gelijke.
Er is eigenlijk geen vergelijken aan. Maar ze hield ten minste de Franse eer in Indochina hoog.
CambodjafranofonieFransFrans IndochinaFranse taalfranstaligIndochinaLaostaalVietnam
Reageren?